დარიშხანი | As (სისხლი)

ზოგადი ინფორმაცია

• კარდიო-ვასკულური დისფუნქცია
• კანის და თმის დაზიანება
• ცნს-ის დაზიანება
• გასტრო-ინტესტინური დარღვევევბი
• ღვიძლის უჯრედების და ერითროციტების დაზიანებები

მექანიზმი:

• კაპილარული ნედოთელიუმის დაზიანება
• გლუტათიონის კონიუგაციის დაღვევა (ანტიოქსიდაციური ფუნქციის დაზიანება)
• ატფ სინთეზის დარღვევა
• ნეიროტრანსმიტერული ჰომეოსტაზის დარღვევა

დარიშხანი ისტორიულად უძლიერეს შხამს წარმოადგენს. ის ცნობილია როგორც „შხამების მეფე და მეფეთა შხამი“. ბუნებაში ის არსებობს მეტალოიდის (As0), არაორგანული (As3+ and As5+), ორგანული დარიშხნის და არსინის (AsH3) სახით.

დარიშხნის შეწოვა ხდება წვრილი ნაწლავიდან. ასევე შესაძლებელია კანით და სასუნთქი გზებით მისი კონტამინაცია. ის ვრცელდება: ფილტვებში, გულში, თირკმელებში, ღვიძლში, კუნთებში, ნერვულ ქსოვილში.

დარიშხნით მწვავე და ქრონიკული მოწამვლა დაკავშირებულია მთელი რიგი სასიცოცხლო ენზიმების (ფერმენტების) ინაქტივაციასთან. პირუვატდეჰიდროგენაზას ინაქტივაციით ხდება კრებსის ციკლის ბლოკირება და შედეგად ატფ-ის სინთეზის შეფერხება, რაც იწვევს უჯრედული ციკლის დარღვევას და უჯრედის ნეკროზს. დარიშხნის ტოქსიკური ეფექტი სისხლძარღვის ენდოთელიუმზე, განაპირობებს სისხლძარღვების განვლადობის მომატებას, სისხლძარღვების გაფართოებას და ცირკულატორულ კოლაფსს. ქრონიკული ინტოქსიკაციისას, დარიშხანს შეუძლია პლაცენტის ბარიერის გადალახვა და ადრეულ გესტაციურ ვადაზე სპონტანური აბორტის, მკვდრადშობადობის ან ნაადრევი მშობიარობის ინიცირება.

დარიშხანი აკუმულირდება კანის უჯრედებში და იწვევს კერატოზს და ჰიპერპიგმენტაციას. კერატინოციტების ექსპრესიის დაქვეითებას მოყვება აპოპტოზის აბერაცია და კანის სიმსივნური გადაგვარება.

ჰეპატოცელულური კარცინომა და ანგიოსარკომა ასოცირებულია დარიშხნით ინტოქსიკაციასთან.

ოქსიდაციური სტრესით გამოწვეული ლიპიდური პეროქსიდაცია იწვევს დნმ-ის დაზიანებას და ცნს-ის უჯრედების სიკვდილს.

საკვლევი მასალა

საკვლევი მასალის შერჩევა ხდება იმის მიხედვით, თუ რომელ მეტალზე ტარდება ტესტი, რა ხანგრძლივობის ზემოქმედებას ქონდა ადგილი (მოკლევადიანი, გრძელვადიანი). შარდი და სისხლი ყველაზე გავრცელებული საკვლევი მასალაა. ქრონიკული ინტოქსიკაციის დიაგნოსტირებისთვის, ზოგჯერ საჭიროა ფრჩხილის და თმის კვლევა.

როგორ მოვემზადოთ ტესტისთვის?

ზოგიერთი საკვები (თევზეული, კიბოსნაირები) და მედიკამენტები შესაძლოა შეიცავდეს ამა თუ იმ მძიმე მეტალს, ამიტომ კვლევის ჩატარებამდე 48 საათის განმავლობაში, ასეთი პროდუქტების და მედიკამენტების მიღება რეკომენდებული არ არის.

პასუხების ინტერპრეტაცია

მძიმე მეტალების ნორმასთან შედარებით მაღალი კონცენტრაცია სისხლში, შესაძლოა მძიმე ინტოკსიკაციის ნიშანი იყოს, თუმცა არა ყოველთვის. სიმპტომების არარსებობის დროსაც კი, აუცილებელია მოიძებნოს ინტოქსიკაციის წაყარო, ტოქსიკური ექსპოზიციის შესამცირებლად. საჭიროების მიხედვით, ხელატური (შებოჭვითი) თერაპიაც ინიშნება. ხელატურ თერაპიას როგორც წესი სერიოზული გვერდითი ეფექტები ახლავს, ამიტომ მკურნალობის საკითხი, რისკების და სარგებლის შეფასების საფუძველზე, უნდა გადაწყვიტოს ექიმმა.

მძიმე მეტალის ნორმალური ან დაბალი კონცენტრაცია სისხლში, მიუთითებს ინტოქსიკაციის არარსებობაზე. თუმცა, ზოგიერთი მძიმე მეტალი სწრაფად ტოვებს სისხლის ნაკადს და აკუმულირდება ქსოვილებში. შესაბამისად, სიმპტომების არსებობის დროს, სისხლში მძიმე მეტალების დაბალი კონცენტრაციის გამოვლენის მიუხედავად, ზოგჯერ საჭირო ხდება დამატებითი კვლევები – კანის, თმის, ფრჩხილის და სხვა ქსოვილების.