ცელიაკიის მიმართ გენეტიკური წინასწარგანწყობა | ადამიანის ლეიკოციტის ანტიგენი – HLA – DQ2/DQ7/DQ8

ზოგადი ინფორმაცია

ცელიაკია საჭმლის მომნელებელი სისტემის  ქრონიკული აუტოიმუნური ანთებითი დაავადებაა, რომლის განვითარებას აინიცირებს საკვებით გლუტენის მიღება. მდგომარეობა მთელი სიცოცხლის მანძილზე გრძელდება.

ცელიაკიის დროს ვითარდება აუტოიმუნური ანთება; კერძოდ, ნაწლავის კედლის უჯრედებში არსებული ტრანსგლუტამინაზა, ურთიერთქმედებს საკვებით მიღებულ გლიადინთან და წარმოქმნის კომპლექსებს.  მიღებული კომპლექსი წარმოადგენს მძლავრ ანტიგენს, რომლის წინააღმდეგაც იწყება სპეციფიკური T ლიმფოციტების გამომუშავება.

რადგანაც მხოლოდ კონკრეტული HLA ანტიგენები (Human Leucocite Antigens – ადაიანის ლეიკოციტური ანტიგენები) უკავშირდება გლიადინს, დაავადება ვითარდება აღნიშნული HLA ანტიგენების მტარებელ ადამიანებში. ამით აიხსნება დაავადების ოჯახური ბუნება. დაავადების სიხშირე პირველი რიგის ნათესავებში 10%-ზე მეტია, ხოლო მონოზიგოტურ ტყუპებში 70%.

ცელიაკია არცთუ იშვიათი დაავადებაა, 2-3-ჯერ ხშირია ქალებში.

ცელიაკიისადმი წინასწარგანწყობას განაპირობებს II კლასის HLA ანტიგენები, რომლებიც ცნობილია HLA-DQ2 , HLA-DQ8 , DQ7 სახელით. ისინი შესაბამისი გენების მიერ სინთეზირდება.

ცელიაკიით დაავადებულთა 90-95%-ში გვხვდება HLA-DQ2 , ხოლო დანარჩენ 5%-ში HLA-DQ8  ანტიგენები. გარდა ამისა პაციენტებს აღენიშნებათ სხვა HLA ანტიგენების არსებობაც,

HLA-DQ2 და HLA-DQ8 გენები გადამწყვეტ როლს ასრულებენ ცელიაკიის განვითარებაში. ეს გენები ადამიანის ლეიკოციტების ანტიგენის (HLA) სისტემის ნაწილია, რომელიც ჩართულია იმუნურ პასუხში.

გენეტიკური მიდრეკილება: HLA-DQ2 ან HLA-DQ8 გენების არსებობა ზრდის ცელიაკიის განვითარების რისკს. ამასთან, მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ ამ გენების მქონე ყველა ადამიანს არ უვითარდება ცელიაკია.

იმუნური პასუხი: ისევე როგორც სხვა აუტოიმუნური დაავადებების დროს, ცელიაკია უვითარდებათ  გენეტიკურად წინასწარგანწყობილ (კონკრეტული HLA ანტიგენების  მქონე) პირებს გლუტენის მიღების საპასუხოდ. იმუნური სისტემა რეაგირებსარაადექვატურად რეაგირებს გლუტენზე, რაც იწვევს წვრილი ნაწლავის დაზიანებას.

აუტოიმუნური პროცესი: ცელიაკია აუტოიმუნური დაავადებაა, რაც იმას ნიშნავს, რომ იმუნური სისტემა შეცდომით თავს ესხმის ჯანმრთელ ქსოვილს. ითვლება, რომ HLA-DQ2 და HLA-DQ8 გენები როლს ასრულებენ ამ აუტოიმუნურ პროცესში. მიუხედავად იმისა, რომ ეს გენები ცელიაკიის ძლიერი რისკ-ფაქტორებია, აუცილებელია გარემო ფაქტორების მონაწილეობაც. გლუტენის ზემოქმედება აუცილებელია მდგომარეობის განვითარებისთვის.

მართალია დედამიწის პოპულაციის 30%-ს შესაძლოა ქონდეს ცელიაკიის განვითარებისადმი წინასწარგანწყობის განმაპირობებელი ერთ-ერთი გენი (DQ2 ან DQ8), მაგრამ იმისთვის რომ დაავადება განვითარდეს, ერთდროულად რამდენიმე გენის არსებობაა საჭირო, რაც პოპულაციის დაახლოებით 3%-ში გვხვდება.

HLA გენების ალელების აღმოჩენა არ ადასტურებს ცელიაკიის დიაგნოზს, თუმცა, მიუთითებს დაავადების განვითარების გაზრდილ რისკზე. მეორეს მხრივ, HLA გენების შესაბამისი ალელელბის არარსებობა გამორიცხავს ცელიაკიის დიაგნოზს.

როდის ტარდება კვლევა?

კვლევის ჩატარება რეკომენდებულია შემდეგ შემთხვევებში:

• სიმპტომების მქონე პაციენტებში, რომელტაც ქსოვილოვანი ტრანსგლუტამინაზას მიმართ ანტისხეულების კვლევის არაერთაზროვანი პასუხი აქვთ, ასევე არ აქვთ ნაწლავის ბიოფსია ჩატარებული.
• პაციენტებში, რომელთა სიმპტომები მკვეთრად შემცირდა ან პრაქტიკულად ალაგდა, რაციონიდან გლუტენის ამოღების შემდეგ;
• სიმპტომების მქონე პაციენტებში, როცა გლუტენის ამოღება რაციონიდან შედეგს არ იძლევა და სიმპტომებს არ ამცირებს.
• დიფერენცირებული დიაგნოსტიკისათვის, ცელიაკიის მსგავსი სიმპტომების მქონე პაციენტებში
• ცელიაკიის მქონე პაციენტების პირველი და მეორე რიგის ნათესავებში

კვლევა მნიშვნელოვანია ცელიაკიის გამოსარიცხად და დაავადების განვითარების რისკის შესაფასებლად.

საკვლევი მასალა: ვენური სისხლი

შედეგების ინტერპრეტაცია

წინასწარგანწყობის HLA DQ2, DQ7 და DQ8  ალელების უარყოფითი შედეგი პრაქტიკულად გამორიცხავს ცელიაკიის დიაგნოზს და მიუთითებს სიცოცხლის განმავლობაში დაავადების განვითარების მინიმალურ რისკზე (<1%).

აღნიშნული HLA ალელებიდან ნებისმიერი წყვილის იდენტიფიცირება ადამიანში ამყარებს ცელიაკიის განვითარების 3% -იან კუმულაციურ რისკს.

ცელიაკიით დაავადებული ადამიანის პირველი რიგის ნათესავებში, წინასწარგანწყობის გენების ალელელბის აღმოჩენა დაავადების განვითარების რისკს ზრდის 40%-მდე.

ადამიანებს, მხოლოდ HLA DQ8 გენით, ცელიაკიის განვითარების ბევრად დაბალი რისკი აქვთ, ვიდრე მხოლოდ HLA DQ2 გენის არსებობის შემთხვევაში.

დაავადების კლინიკურ მიმდინარეობაში განსხვავებას არ იძლევა მხოლოდ HLA DQ8 ან მხოლოდ HLA DQ2 გენის აღმოჩენა.

დადგენილია, რომ ადამიანებს HLA-DQ2 და HLA-DQ8 გენების ერთდროულად არსებობისას, ცელიაკიის განვითარების ნაკლები რისკი აქვთ, ვიდრე მხოლოდ HLA DQ2 გენის მქონე ადამიანებს. თუმცა, ორივე ტიპის ანტიგენის ერთდროულად არსებობა ბევრად ზრდის დაავადების განვითარების რისკს, ვიდრე მხოლოდ HLA DQ8 გენის არსებობის დროს.