რა არის პომპეს დაავადება?

პომპეს დაავადება გენეტიკური მდგომარეობაა, რომელიც ხასიათდება გლიკოგენის (რთული ნახშირწყლების) დაგროვებით უჯრედის ლიზოსომებში. პათოლოგიის განვითარების მიზეზია ფერმენტის – მჟავე ალფა-გლუკოზიდაზას გენეტიკური დეფიციტი. დაავადება ხასიათდება ჩონჩხის და გულის  კუნთების განლევით  და სისუსტით. ადრეული დიაგნოსტიკის და მკურნალობის გარეშე დაავადებას ფატალური დასასრული აქვს.

შესწავლილია პომპეს დაავადების ორი ტიპი. მათ შორის განსხვავებას განაპირობებს სიმპტომების სიმძიმე და პაციენტის ასაკი, როდესაც  განვითარდა სიმპტომები.

დაავადების მიზეზი

პომპეს დაავადების განვითარების მიზეზია GAA გენის მუტცია. აღნიშნული გენი უზრუნველყოფს ფერმენტის –  მჟავე ალფა-გლუკოზიდაზას სინთეზს. მჟავე ალფა-გლუკოზიდაზა მონაწილეობს გლიკოგენის – კომპლექსური ნახშირწყლების გლუკოზამდე დაშლაში. ფერმენტი – მჟავე ალფა-გლუკოზიდაზა უჯრედის ლიზოსომებშია განლაგებული, რომლებიც თავისებურ „გადამამუშავებელ“ ორგანელებს წარმოადგენს და მონაწილეობს სხვადასხვა ნივთიერებების გარდაქმნაში და მიღებული პროდუქტებით ენერგიის წარმოებაში.

GAA გენის მუტციის შედეგად კრიტიკულად მცირდება ფერმენტის – მჟავე ალფა-გლუკოზიდაზას წარმოქმნა ორგანიზმში. ეს იწვევს გლიკოგენის დაშლის შეფერხებას და მის დაგროვებას უჯრედის  ლიზოსომებში, რაც აზიანებს კუნთოვან უჯრედებს და იწვევს დაავადების სიმპტომების განვითარებას.

დაავადება აუტოსომურ-რეცესიული დამემკვიდრებით ხასიათდება, რაც იმას ნიშნავს, რომ დაავადებულ ადამიანს GAA გენის ორივე ასლის მუტაცია უნდა ქონდეს. აქედან ერთს იღებს დედისგან, მეორეს კი მამისგან. ორივე მშობელი მუტაციის მტარებელია, თუმცა მათში არ ხდება დაავადების კლინიკური ნიშნების განვითარება.

დაავადების ადრეული (ინფანტილური) ფორმა

ადამიანებში, რომელთაც  ბავშვობის ასაკიდან ეწყებათ პომპეს დაავადების სიმპტომები, დაავადება უფრო მძიმედ მიმდინარეობს. დაავადების ეს ფორმა ახასიათებს ფერმენტის – მჟავე ალფა-გლუკოზიდაზას ღრმა დეფიციტს. სიმპტომები ვითარდება სიცოცხლის მეოთხე თვიდან.

სიმპტომები მოიცავს კუნთების გამოხატულ სისუსტეს, ღვიძლის გადიდებას, ასევე  გულის ზომების გადიდებას კარდიომიოპათიის ხარჯზე. დაავადება სწრაფად პროგრესირებს. მკურნალობის გარეშე ლეტალური გამოსავალი დგება 1-2 წლის ასაკში, გულ-ფილტვის უკმარისობის გამო.

დაავადების გვიანი (იუვენილური) ფორმა

მოგვიანებით განვითარებული სიმპტომები შესაძლოა ნებისმიერ ასაკში დაიწყოს, 1 წლის ასაკამდეც კი, თუმცა გულის გადიდების გარეშე. სწორედ ეს განარჩევს მას ადრეული დასაწყისისგან.  ადამიანებს დაავადების გვიანი გამოვლენით, აქვთ მჟავე ალფა-გლუკოზიდაზას შემცირებული რაოდენობა. ეს ფორმა მიმდინარეობის ზომიერი სიმძიმით და დაავადების პროგრესირების ნელი ტემპით გამოირჩევა. რაც უფრო ადრე ასაკში იწყება სიმპტომები, მით მძიმეა დაავადების მიმდინარეობა.

სიმპტომები მოიცავს კუნთების სისუსტეს, რაც შესაძლოა გართულდეს სუნთქვის უკმარისობით, თუმცა ამ ფორმისთვის არ არის დამახასიათებელი კარდიომიოპათიის განვითარება. მკურნალობის გარეშე ადამიანს სუნთქვის უკმარისობასთან დაკავშირებული გართულებები უვითარდება.

ეპიდემიოლოგია

პომპეს დაავადება იშვიათი პათოლოგიაა, მისი საშუალო სიხშირეა 1:40 000-თან.

სიმპტომები

პომპეს დაავადება ხასიათდება ჩონჩხის კუნთების პროგრესირებადი სისუსტით. განსაკუთრებით გამოხატულია ქვედა კიდურების, ზდა და ქვედა კიდურების და სარტყლის კუნთების, ასევე დიაფრაგმის კუნთების სისუსტე.

ახალშობილებში ვითარდება:

• კუნთური ტონუსის დაქვეითება – ჰიპოტონია
• კარდიომეგალია – გულის მოცულობაში გადიდება, კარდიომიოპათიასთან ერთად
• ჰეპატომეგალია – ღვიძლის ზომაში გადიდება
• მაკროგლოსია – ენის ზომაში გადიდება

დაავადების ინფანტილური (ადრეული) ფორმის დამახასიათებელი სხვა სიმპტომებია:

• წონის მატების პრობლემები და ზრდაში   ჩამორჩენა
• სუნთქვის გაძნელება
• კვებასთან დაკავშირებული პრობლემები
• სასუნთქი სისტემის ძალიან ხშირი ინფექციები
• სმენის დაქვეითება

დაავადების იუვენილური (მოგვიანებითი) ფორმის დროს სიმპტომები ზომიერი სიმძიმისაა და ნელა პროგრესირებს. მიუხედავად ამისა, კუნთების სისუსტე და მასთან დაკავშირებული გართულებები მაინც წამყვანია კლინიკურ სურათში.

• კიდურების და ტორსის კუნთების გამოხატული სისუსტე
• სიარულის გაძნელება (მოპროგრესირე)
• კუნთების ტკივილი
• მოტორული დარღვევები
• სასუნთქი სისტემის ხშირი ინფექციები
• სუნთქვის უკმარისობა (დისპნოე)
• თავის ტკივილი
• ძლიერი დაღლილობა
• წონის უმიზეზო კლება
• ყლაპვის გაძნელება (დისფაგია)
• გულის რითმის დარღვევები
• სმენის დაქვეითება

დიაგნოსტიკა

დაავადების დიაგნოსტიკა იწყება კლინიკური ანამნეზის და ოჯახური ისტორიის გამოკვლევით. კლინიკურ-ლაბორატორიული მაჩვენებლებიდან მნიშვნელოვანია:

• შრატის კრეატინ-კინაზას განსაზღვრა, რადგან ის კუნთების მეტაბოლური პროცესების შედეგად წარმოიქმნება  და მომატებული მაჩვენებელი კუნთების დაზიანებაზე მიუთითებს
• ფერმენტის მჟავე ალფა-გლუკოზიდაზას აქტივობის განსაზღვრა სისხლში
• სუნთქვის მოცულობის შეფასება
• ელექტრომიოგრაფია – კუნთის დაზიანების ხარისხის შესაფასებლად
• კარდიოლოგიური გამოკვლევები – ეკგ და გულის ულტრაბგერა

საჭიროების შემთხვევაში ტარდება გენეტიკური კვლევა მუტაციის დასაზუსტებლად. ასევე დაავადების ოჯახური ფორმების დროს მნიშვნელოვანია მტარებლობის სკრინინგული ტესტების ჩატარება.

მკურნალობა

პომპეს დაავადების მკურნალობა მოიცავს ფერმენტის ჩანაცვლებით თერაპიას – დანამატის სახით მის მიწოდებას და სიმპტომურ მკურნალობას.

რადგან დაავადება გენეტიკურია, მისი პრევენცია შეუძლებელია. მნიშვნელოვანია მუტაციური გენის მტარებლობის სკრინინგული კვლევა.

ლაბორატორია “სინევო” გთავაზობთ გენეტიკური დაავადებების მტარებლობის სკრინინგს:

წყარო:

https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/5476-fragile-x-syndrome

n.manjaparashvili@synevo.ge