ოჯახური ჰიპერქოლესტეროლემია აუტოსომურ-დომინანტური დარღვევაა, რომელიც ხასიათდება დაბალი სიმკვრივის ლიპოპროტეინების მეტაბოლიზმის დარღვევბით.

დაავადება ვითარდება   დაბალი სიმკვრივის ლიპოპროტეინების რეცეპტორის მაკოდირებელი LDLR გენის მუტაციის შედეგად. LDLR გენის მუტაცია ოჯახური ჰიპერქოლესტერინემიის ყველაზე ხშირი მიზეზია.

პაციენტებს LDLR გენის მუტაციით, პლაზმაში აღენიშნებათ დაბალი სიმკვრივის ლიპოპროტეინების მკვეთრად მომატებული მაჩვენებელი, რაც ზრდის გულის ათეროსკლეროზული დაავადებების და მისი ადრეული გართულებების განვითარების რისკს.

ოჯახური ჰიპერქოლესტეროლემიის შემთხვევათა 75% ვლინდება LDLR გენის მუტაცია და დეფექტური LDL-რეცეპტორის არსებობა. ნაკლები პროცენტული მაჩვენებელი მოდის სხვა გენების მუტაციასთან ასოცირებულ ოჯახურ ჰიპერქოლესტერინემიაზე.

პათოფიზიოლოგია

დაბალი სიმკვრივის ლიპოპროტეინი უკავშირდება LDL-რეცეპტორს აპოლიპოპროტეინი B მეშვეობით. LDLR გენის მუტაციის შედეგად სინთეზირებული დეფექტური ცილა (რეცეპტორი), კარგავს დაბალი სიმკვრივის ლიპოპროტეინებთან დაკავშირების უნარს, რაც იწვევს ლიპოპროტეინების დონის მატებას პლაზმაში. დეფექტური რეცეპტორული ცილა ტრანსპორტირდება ღვიძლის უჯრედებში, სადაც ხდება მისი დაშლა, რაც კიდევ უფრო ამცირებს LDL-რეცეპტორების რიცხვს.

ეპიდემიოლოგია

ოჯახური ჰიპერქოლესტეროლემიის ჰეტეროზიგოტური ფორმის (ადამიანს აქვს LDLR გენის  ერთი ჯანმრთელი და ერთი მუტაციური დომინანტური ასლი) სიხშირე 1:220-ია.

ოჯახური ჰიპერქოლესტერინოლიის ჰეტეროზიგოტური (LDLR გენის ორივე მუტაციური ასლის არსებობა) ფორმები ძალიან  იშვიათია და სიხშირე 1:300 000 შეადგენს.

ოჯახური ჰიპერქოლესტეროლემიის გავრცელება სხვადასხვა ეთნიკურ ჯგუფსა თუ პოპულაციაში განსხვავებულია. თეთრკანიანებთან შედარებით, შავკანიანებში ბევრად მაღალია დაავადების სიხშირე. დაავადების გამოვლინების სიხშირე  ქალებსა და მამაკაცებში თანაბარია.

მიუხედავად ეთნიკური კუთვნილებისა, კარდიოვასკულური გართულებები  ბევრად ადრეულ ასაკში უვითარდებათ მამაკაცებს, ვიდრე ქალებს.

რისკი

რადგან ოჯახური ჰიპერქოლესტეროლემიის მქონე ადამიანებს აღენიშნებათ დაბალი სიმკვრივის ლიპოპროტეინების მომატებული კონცენტრაცია  ადრეული ასაკიდანვე, ათეროსკლეროზული სიმპტომებიც ნაადრევად უვითარდებათ. კორონარული არტერიების დაავადება თავს იჩენს ბიჭებში დაახლოებით 17 წლის ასაკიდან, ხოლო გოგონებში 25 წლის ასაკიდან. კორონარული არტერიების კალციფიკაცია (გაკირვა), აღენიშნება ოჯახური ჰიპერქოლესტეროლემიის მქონე ზრდასრულთა 25%-ს.

დიაგნოსტიკა

ოჯახური ჰიპერქოლესტეროლემიის ჰეტეროზიგოტურ ფორმაზე ეჭვის მიტანა ხდება კლინიკური კრიტერიუმების შესწავლით, რომელიც ეფუძნება შემდეგ მონაცემებს:

• ლიპიდების დონე პლაზმაში – ჩვეულებრივ აღინიშნება 190 მგ/დლ- ზე მაღალი მაჩვენებელი.
• ოჯახური ისტორია – კორონარული არტერიების დაავადების არსებობა უახლოეს ნათესავებში.
• ფიზიკური მონაცემები, როგორებიცაა: ქსანთელაზმები (ქოლესტერინული ბალთები ქუთუთოებზე), ქსანთომები (ქოლესტერინული გროვები გამშლელი კუნთების მყესებში და მათ გარშემო) და ე.წ Arcus cornealis ქოლესტერინული რკალი რქოვანას გარშემო.

დიაგნოსტიკის ოქროს სტანდარტი

გენეტიკური ტესტირება ოჯახური ჰიპერქოლესტერინემიის დიაგნოსტიკის ოქროს სტანდარტია. LDLR-გენის მუტაციები დაავადების ყველაზე ხშირი მიზეზია, თუმცა ლიპოპროტეინების მეტაბოლიზმში მონაწილე სხვა ცილების მაკოდირებელი  გენების მუტაციებიც გვხვდება (APOB, PCSK9 და სხვა). ზოგიერთი მუტაციის გამოვლენა საერთოდ ვერ ხდება, რაც შესაძლოა არ გამორიცხავდეს დაავადებას, მითუმეტეს გამოხატული კლინიკური და ოჯახური ანამნეზის არსებობის ფონზე.

მუტაციის გამოვლენას პროგნოზული ღირებულება აქვს. მიუხედავად პლაზმაში ლიპოპროტეინების მაჩვენებლისა, მუტაციის მტარებლებს ათეროსკლეროზის განვითარების უფრო მარალი რისკი აქვთ, ვიდრე ადამიანებს, LDLR-გენის მუტაციების გარეშე.

მართალია ოჯახური ჰიპერქოლესტეროლემიის დიაგნოსტირება კლინიკურ-ანამნეზური მონაცემებითაც შესაძლებელია, მაგრამ, გენეტიკური კვლევის ჩატარება განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ახალგაზრდებში, რომელთაც ამ დაავადების ოჯახური ანამნეზი აქვთ. ზოგიერთი ტიპის მუტაცია ასოცირდება ლიპოპროტეინების უფრო მარალ რისკთან, რაც კიდევ მეტად ზრდის გულ-სისხლძარღვოვანი სისტემის პათოლოგიების განვითარების რისკს.

კონკრეტული მუტაციის ტიპის დადგენას ზოგჯერ მნიშვნელობა აქვს მკურნალობის კურსის შერჩევისთვის.

ჰიპერქოლესტეროლემიის ოჯახურ ფორმაზე ეჭვის მიტანისას საჭიროა გენეტიკური დიაგნოსტიკა როგორც პაციენტის, ისე უახლოესი ნათესავების, რომელთაც ხშირად არც იციან

მკურნალობა

ანტილიპიდური მკურნალობის ადრეული დაწყება მნიშვნელოვანია. არანამკურნალებ ჰეტეროზიგოტურ პაციენტებში პირველი კორონარული გართულებები 20 წლით ადრე იწყება, ვიდრე ნამკურნალებ შემთხვევებშია მოსალოდნელი.

ოჯახური ჰიპერქოლესტეროლემიის მკურნალობა ხორციელდება სტატინური და არასტატინური პრეპარატებით და იშვიათად პლაზმის აფერეზით ( ექსტრაკორპორალური ფილტრაცია – პლაზმიდან ჭარბი ლიპოპროტეინების მოსაცილებლად). ცხოვრების წესის,  კვების რეჟიმის  და ფიზიკური აქტივობის ცვლილება ასევე აუცილებელი პირობაა მკურნალობის ეფექტურობისათვის.

ლაბორატორია “სინევო” გთავაზობთ გენეტიკური დაავადებების მტარებლობის სკრინინგს:

წყარო:

https://www.ccjm.org/content/87/2/109

n.manjaparashvili@synevo.ge