ვერცხლისწყალი | Hg (სისხლი)

 ვერცხლისწყალი (Hg, მერკურიუმი)

მძიმე მეტალები ბუნებრივად არსებობს გარემოში. მათი აღმოჩენა შესაძლებელია ზოგიერთ მედიკამენტში, საკვებში, კვებით დანამატებში. ნორმალური რაოდენობით ზოგიერთი მათგანი აუცილებელია მთელი რიგი ბიოლოგიური პროცესების წარმართვისთვის. ინდუსტრიული  გამოყენების ქიმიკატები ასევე შეიცავს მძიმე მეტალებს, რომელთა კონტაქტი ნიადაგთან, ჰაერთან, წყალთან – მძიმე შედეგების მომტანია ჯანმრთელობისთვის.

მძიმე მეტალებით მოწამვლა ორგანოთა დაზიანების, ქცევითი ანომალიების, მენტალური პრობლემების მიზეზი შეიძლება გახდეს. ბავშვთა ასაკში მძიმე მეტალებით მოწმავლა ხანგრძლივ, სერიოზულ პრობლემებს იწვევს.

• ცნს დაზიანება
• თირკმლის დისფუნქცია
• გასტრო-ინტესტინური წყლულები
• ჰეპატოტოქსიურობა

მექანიზმი

• თიოლის შეკავშირება
• ფერმენტების ინაქტივაცია
• ოქსიდაციური რადიკალების წარმოშობა
• წყლის მოლეკულების სატრანსპორტო ცილების შემცირება
• გლუტათიონის პეროქიდაზას ინჰიბირება

ვერცხლისწყალი (მერკურიუმი) სამი ფორმით არსეობს: მეტალის (Hg0),  არაორგანული (Hg+, Hg2+)  და ორგანული ვერცხლისწყლის  (მეთილ ან ეთილვერცხლისწყლის) სახით.  ელემენტარული (მეტალური) ვერცხლისწყალი ოთახის ტემპერატურაზე თხევადია, ადვილადაქროლადია და წარმოქმნის ორთქლს, რომელიც დიდი კონცენტრაციის შესუნთქვის  შემთხვევაში საშიშია ჯანმრთელობისთვის. ის გადის თავის ტვინის ჰემატო-ენცეფალურ  და პლაცენტის ბარიერს და ბევრად მაღალი ტოქსიკურობით გამოირჩევა, ვიდრე, არაორგანული ვერცხლისწყალი.

ორგანული  ვერცხლისწყალი  მეთილ-ვერცხლისწყალი (Me-Hg)  ან ეთილ-ვერცხლისწყალი (Et-Hg) ბევრად ტოქსიკურია, ვიდრე მისი  არაორგანული ნაერთები. ადვილად შეიწოვება კუჭ-ნაწლავის ტრაქტიდან. ვერცხლისწყლის ნაერთებს ფართო გამოყენება აქვს სამთამადნო სქმიანობაში, განსაკუთრებით ოქროს მოპოვებაში, ასევე ინდუსტრიულ პროცესებში, მაგ:  ფლუორესცენტული ნათურების წარმოებაში.

მეთილ და ეთილ-ვერცხლისწყლის ნაერთები გამოიყენება როგორც ფუნგიციდები, მცენარეთა დაცვის საშუალებებში. წარსულში ვერცხლისწყალი  ზოგიერთი სამკურნალო მედიკამენტის – დიურეტიკების და სადეზინფექციო საშუალებების წარმოებაში იხმარებოდა, თუმცა დღეისათვის ისინი ჩანაცვლებულია უფრო უსაფრთხო საშუალებებით.  ვერცხლისწყლის ქლორიდი   აქტიური ინგრედიენტია კანის გასაღიავებელი კრემების, საპნების და ჭორფლების მოსაშორებელი საშუალებების შემადგენლობაში.  HgCl2 ახდენს მელანინის  თიროზინაზას შეუქცევად ინჰიბირებას და უზრუნველყოფს მელანინის აკუმულირების შემცირებას.

არაორგანული ვერცხლისწყლის ნაერთები აკუმულირდება თირკმლებში. მათ ჰემატოენცეფალური და პლაცენტის ბარიერების გავლის უნარი არ გააჩნია.

 საკვლევი მასალა

საკვლევი მასალის შერჩევა ხდება იმის მიხედვით, თუ რომელ მეტალზე ტარდება ტესტი, რა ხანგრძლივობის ზემოქმედებას ქონდა ადგილი (მოკლევადიანი, გრძელვადიანი). შარდი და სისხლი ყველაზე გავრცელებული საკვლევი მასალაა. ქრონიკული ინტოქსიკაციის დიაგნოსტირებისთვის, ზოგჯერ საჭიროა ფრჩხილის და თმის კვლევა.

 როგორ მოვემზადოთ ტესტისთვის?

ზოგიერთი საკვები (თევზეული, კიბოსნაირები) და მედიკამენტები შესაძლოა შეიცავდეს ამა თუ იმ მძიმე მეტალს, ამიტომ კვლევის ჩატარებამდე 48 საათის განმავლობაში, ასეთი პროდუქტების და მედიკამენტების მიღება რეკომენდებული არ არის.

 პასუხების ინტერპრეტაცია

მძიმე მეტალების ნორმასთან შედარებით მაღალი კონცენტრაცია სისხლში, შესაძლოა მძიმე  ინტოკსიკაციის ნიშანი იყოს, თუმცა არა ყოველთვის.  სიმპტომების არარსებობის დროსაც კი, აუცილებელია მოიძებნოს ინტოქსიკაციის წაყარო, ტოქსიკური ექსპოზიციის შესამცირებლად. საჭიროების მიხედვით, ხელატური (შებოჭვითი) თერაპიაც ინიშნება.  ხელატურ თერაპიას როგორც წესი სერიოზული გვერდითი ეფექტები ახლავს, ამიტომ მკურნალობის საკითხი, რისკების და სარგებლის შეფასების საფუძველზე, უნდა გადაწყვიტოს ექიმმა.

მძიმე მეტალის ნორმალური ან დაბალი კონცენტრაცია  სისხლში, მიუთითებს ინტოქსიკაციის არარსებობაზე. თუმცა, ზოგიერთი მძიმე მეტალი სწრაფად ტოვებს სისხლის ნაკადს და აკუმულირდება ქსოვილებში. შესაბამისად, სიმპტომების არსებობის დროს, სისხლში მძიმე მეტალების დაბალი კონცენტრაციის გამოვლენის მიუხედავად, ზოგჯერ საჭირო ხდება დამატებითი კვლევები – კანის, თმის, ფრჩხილის და სხვა ქსოვილების.